Azərbaycanda arxiv işinin yaranma tarixi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründən başlayır. Çarizm dövründə Şimali Azərbaycanda vahid arxiv sistemi mövcud deyildi. Çar hökumətinin süqutu və 1917-18 illərdə baş vermiş mürəkkəb ictimai- siyasi hadisələr dövlət və hökumət idarələrinin, həmçinin sahibkarlara məxsus fabrik, zavod və digər müəssisələrin sənəd və materiallarının toplanması və saxlanılması işini çətinləşdirmişdi. Mövcud vəziyyət Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin nəzərindən yayınmadı. Həmin dövrdə Azərbaycan hökuməti belə mürəkkəb şəraitdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, arxiv məsələsinəxüsusi diqqət yetirirdi. Azərbaycan hökumətinin Tiflisdə yaradılması, bir müddət orada fəaliyyət göstərdikdən `sonra Gəncəyə köçürülməsi, nəhayət, Bakıda fəaliyyətə başlaması formalaşmaqda olan dövlət hakimiyyəti orqanlarının kargüzarlıq sənədlərinin mühafizəsində müəyyən problemlər yaratmışdır.1918 il noyabrın 3-də Cümhuriyyətin Dövlət nəzarəti idarəsi Azərbaycan ərazisindəki bütün dövlət təşkilatlarının kargüzarlıq və qeydiyyat işlərinin müharibə və inqilabişəraitlə əlaqədar olaraq bərbad vəziyyətə düşdüyünü vəonların əsaslı surətdə qaydaya salınmalı olduğunu bildirdi. 1918 ilin oktyabrında sığorta cəmiyyəti idarələrindən birinin öz binasını dəyişdirdiyi vaxtlarda keçmiş hərbi-sənaye kompleksinin atılmış arxiv sənədləri aşkar edilmişdi.Arxiv sənədləri aşkar edildikdən sonra dərhal həmin sənədlərin siyahısı tutulmuş, pərakəndə sənədlər yığılaraq rəflərə qoyulmuş, bir hissəsi bağlanıb ayrıca otağa yerləşdirilmişdi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyi dəftərxanasının 9 iyul 1919-cu il tarixli müvəqqəti təlimatında qeyd edilirdi ki, nazirliyin dəftərxanasının başında direktor dayanır və dəftərxananın bütün şöbələrinin idarə edilməsi və daxili nizam-intizam qaydaları onun əlində cəmlənir.Həmin təlimatda Dəftərxananın aşağıdakı şöbələrdən ibarət olduğu qeyd edilirdi: diplomatik, ümumi işlər, təsərrüfat, qeydiyyat, arxiv. Тəlimata əsasən arxiv arxivariusa etibar edilirdi. Arxivarius öz növbəsində Zaqafqaziyaya, əsasən də Azərbaycana aid bütün akt və sənədlərin, kağızların toplanması və onların sistemə salınması işi ilə məşğul olurdu. Arxivdə Azərbaycanın siyasi həyatının ən vacib hadisələrinə aid aktlar və kağızlar; işlənilərək başa çatdırılmış işlər,qaytanlanmış kitablar və nazirliyin bütün qərarları saxlanılırdı. Həmin təlimatda arxiv işinə böyük əhəmiyyət verilirdi.
Azərbaycanda dövlət arxivləri yalnız Aprel işğalından (1920) sonra yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikasında Vahid Dövlət Arxiv Fondunun təşkili və Xalq Maarif Komissarlığı nəzdində Mərkəzi Dövlət Arxivinin yaradılması Azərbaycan İnqilab Komitəsinin Rəyasət heyətinin 1920-ci il dekabrın 6-da Nəriman Nərimanovun sədrliyi ilə keçirilmiş iclasında qəbul edilmiş “Vahid dövlət arxiv fondunun təşkili və Xalq Maarif Komissarlığı yanında Mərkəzi Dövlət Arxivinin yaradılması haqqında” dekretlə mümkün olmuşdur. N. Nərimanovun imzaladığı həmin dikretlə Azərbaycanda arxiv işinin təşkilinin əsası qoyuldu. Dekretə uyğun olaraq keçmişdə və həmin dövrdə mövcud olan idarə, müəssisə və təşkilatların bütün arxivləri Vahid Dövlət Arxiv fonduna daxil edildi və idarə, müəssisə və təşkilatların 1920-ci il aprelin 26-dək başa çatdırılmış bütün işləri respublika Mərkəzi Dövlət Arxivinə təhvil verildi. Azərbaycan İnqilab Komitəsinin qəbul etdiyi həmin dekret Respublikamızda arxiv işinin mərkəzləşdirilməsinin əsasını qoydu.
1921-ci ilin mart ayında A.L.Popovun başçılığı ilə Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Arxivi (Azərmərkəziarxiv) yaradıldı. “Azərmərkəziarxiv”-in tərkibində tarixi-inqilab şöbəsi təşkil edildi. Respublikanın ilk arxivçiləri-A.Sübhanverdixanov,Y.Poxomov, A.Şaxtaxtinski, V.Gülnazarov və başqaları Azərbaycan arxiv işinin təşkilinə çoxlu vaxt və qüvvə sərf etdilər.
1922-ci ilin avqustunda Mərkəzi Dövlət Arxivinə rəhbərlik Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət heyətinə həvalə edildi. Bu qərar arxiv orqanlarının rolunun və nüfuzunun artmasına kömək etdi. 1925-ci il iyunun 6-da “ Azərbaycan SSR-də Arxiv işi haqqında” Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin dekreti” qəbul edildi. Həmin dekretdə həmçinin qeyd edilirdi ki, 1920-ci il aprelin 28-dək ləğv olunmuş dövlət, bələdiyyə, ictimai, kooperativ və həmkarlar təşkilatlarının, ruhani idarələrinin və sairələrinin indiyədək Mərkəzi Dövlət Arxivinə təhvil verilməmiş bütün arxiv materialları dərhal və tamamilə Mərkəzi Dövlət Arxivinə təhvil verilməlidir. Arxiv materiallarının Mərkəzi Dövlət Arxivinə təhvil verilməsi işinin arxivin müəyyən etdiyi arxiv forması üzrə siyahılara uyğun olaraq həyata keçirilməsi müəyyən edilmişdir.
1925-ci il dekabrın 13-də Naxçıvan Muxtar Respublikasında Mərkəzi Dövlət Arxivi yaradıldı. 1928-ci ildən Azərbaycan Respublikasının bütün şəhərlərində arxiv büroları işə başladı. 1930-cü ilin noyabrında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin vilayət arxiv bürosu təşkil edildi. Həmin dövrdə arxiv idarələrində V.Xuluflu, M.İrəvanski, Ə.Qubaydulin, S.Belenkiy,P.Pisarevski kimi görkəmli tarixçilər çalışırdılar. Qeyd edək ki, 1920-1930-cu illər Azərbaycanın arxiv quruculuğu tarixinə ölkənin sənəd materiallarının komplektləşdirilməsi, elmi-textiki cəhətdən qaydaya salınaraq siyahıya alınması, sənədlərdən istifadənin təşkili üzrə gərgin fəaliyyət dövrü kimi daxil olmuşdur. Artıq həmin dövrdə siyasi,elmi və əməli əhəmiyyətə malik Azərbaycan xalqının milli sərvəti sayılan Dövlət Arxiv Fondu əsasən komplektləşdirilmişdir.
Azərbaycan Respublikasında arxivlərin fəaliyyət dairəsinin genişləndirilməsi və canlandırılması üçün Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin 19 aprel 1930-cu il tarixli qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Arxiv İdarəsi yaradıldı və onun Əsasnaməsi təsdiq edildi. Respublikada iki Mərkəzi Dövlət Arxivi- Oktyabr inqilabı arxivi( foto şöbəsi ilə ) və Tarix arxivi, dövlət və idarə arxivləri şöbəsi yaradıldı. Təsdiq olunmuş əsasnaməyə görə Mərkəzi Arxiv İdarəsinin üzərinə yalnız sənədlərin komplektləşdirilməsi, onun mühafizəsi vəzifələri deyil, həmçinin elmi-tədqiqat işlərinin və arxiv materiallarından siyasi, iqtisadi və mədəni quruculuq vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə kömək üçün istifadənin təşkili vəzifələri də qoyulmuşdur. 1931-ci il oktyabrın 29-da “Azərbaycan SSR-in arxiv sərvətlərindən istifadə edilməsi haqqında” “Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 1453 saylı qərarı qəbul edildi. Həmin qərarla Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bütün idarə, müəssisə və təşkilatlara tapşırılırdı ki, “ müxtəlif qurğuların cizgilərinin,planlarının və ya layihələrinin tərtib edilməsi, ölkənin yeraltı və başqa sərvətlərini öyrənilməsi, xalq təsərrüfatı ilə əlaqədar olan bütün tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə işlərə başlamazdan əvvəl göstərilən işlərin görülməsində istifadə edilməsi üçün öz arxivlərində materalların olmadığı halda, mütləq Azərbaycan SSR arxiv orqanlarına müraciət etsinlər. Qərarda həmçinin qeyd edilirdi ki, ”Azərbaycan SSR Mərkəzi Dövlət Arxivi orqanları ilə əlaqə yaratmaq, müəyyən idarə və ya müəssisəni maraqlandıran arxiv materiallarını seçib ayırarkən məsləhətin verilməsi və aşkara çıxarılan arxiv sərvətlərindən istifadə edilməsinə nəzarətin yerinə yetirilməsi üçün məsul şəxslər ayrılsınlar.”
Azərbaycan SSR-in Mərkəzi Arxiv İdarəsinin Əsasnaməsinə uyğun olaraq “Azərmərkəziarxiv”-in tərkibindəki tarixi-inqilab şöbəsinin bazasında Oktyabr İnqilabı arxivi yaradıldı və bu arxiv 1938-ci ildə “Azərbaycan SSR Oktyabr inqilabı və sosialist quruculuğu Mərkəzi Dövlət Arxivi” adlandırıldı. Respublikada 2 Mərkəzi Dövlət Arxivi-Oktyabr inqilabı arxivi(foto şöbəsi ilə) və Tarix arxivi fəaliyyət göstərirdi. Həmin Dövlət Arxivlərinin intensiv şəkildə sənədlərlə komplektləşdirilməsi işi davam etdirilirdi. Artıq 1935-ci illərdə həmin arxivlərdə 400 minə yaxın saxlama vahidi qorunub saxlanılırdı. 1941-1945 Böyük Vətən müharibəsi illərində Azərbaycan Respublikasının arxiv idarələri öz işlərini əsaslı surətdə yenidən təşkil edərək fəaliyyətlərini müharibə dövrünün tələblərinə uyğun olaraq qurdular və xalq qüvvələrini düşmənin darmadağın edilməsinə səfərbər etmək üçün arxiv materiallarından səmərəli istifadə edilməsi işini daha da gücləndirdilər. Həmin dövrdə Azərbaycan arxivçiləri Rusiyanın Rostov vilayəti, Krasnodar və Stavropol diyarlarından köçürülmüş arxiv materiallarını müvəqqəti mühafizəyə qəbul edərək Şimali Qafqaz arxivçilərinə böyük köməklik göstərdilər.Müharibə başa çatdıqdan sonra Arxiv idarələrinin kadr potensialının gücləndirilməsinə diqqət yetirildi. Moskva Tarix-Arxiv İnstitutu və o vaxtlar S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakultəsinin məzunları arxivlərə işə qəbul edildilər. Bu arxivlərin işinin yaxşılaşdırılmasına və fəallaşmasına müsbət təsir göstərdi.
Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 15 sentyabr 1961-ci il tarixli qərarı ilə “Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi haqqında Əsasnamə” təsdiq edildi. Həmin Əsasnamədə qeyd edilirdi:
1. Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi Azərbaycan SSR - də arxiv işinə rəhbərlik edən elmi və təşkilati-metodik mərkəzdir.
2. Dövlət Arxiv fondunun Azərbaycan SSR Mərkəzi Dövlət Arxivlərində saxlanılan sənəd materialları Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin sərəncamında olur. Dövlət Arxiv fondunun Naxçıvan MSSR Mərkəzi Dövlət Arxivində və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Vilayət Dövlət Arxivində saxlanılan sənəd materiallarına Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi, Naxçıvan MSSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi və DQMV Vilayət Zəhmərkeş Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin Arxiv Şöbəsi vasitəsilə sərəncam verir. Qərarda həmçinin Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin vəzifələri ətraflı şəkildə qeyd edilirdi. Azərbaycan SSR nazirliklərində,idarələrində və təşkilatlarında kargüzarlıq işini yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti 23 aprel 1962-ci ildə 345 saylı qərar qəbul etmişdir. Həmin qərarda qeyd edilirdi ki, Azərbaycan SSR Xalq Təsərrüfatı Şurasında, nazirliklərində, idarə müəssisə və təşkilatlarında, Naxçıvan MSSR Nazirlər Sovetində, DQMV İcraiyyə Komitəsində və rayon icraiyyə komitələrində kargüzarlığa dair əlavə olunan nümunəvi təlimat təsdiq edilsin. Həmin qərarla Maarif Nazirliyinə tapşırılırdı ki, 1962/63-cü dərs ilindən başlayaraq, istehsalat təlimi keçilən ayrı-ayrı orta umumtəhsil, əmək, politexnik məktəblərində şagirdləri “kargüzarlıq” peşəsinə hazırlasın; kargüzarlıq, arxiv sənədlərinin işlənməsi, makinada yazma, stenoqrafiya təlimi keçirilməsini və kargüzarlıqda çalışan işçilərin əməyini mexanikləşdirmək üçün ən sadə vəsaitləri mənimsətməyi nəzərdə tutsun.1962/63-cü dərs ilinin əvvəli üçün proqramlar hazırlayıb təsdiq etsin və orta məktəblər üçün kargüzarlıq və arxiv işinə dair dərsliklər nəşr etsin.
İttifaq hökuməti qərarlarının icrasına uyğun olaraq 1963-1969-cu illərdə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qəbul etdiyi yeddi qərar, o cümlədən “Azərbaycan SSR-də arxiv işini yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında” 6 sentyabr 1963-cu il tarixli; “Azərbaycan SSR-də arxiv işinin daha da yaxşılaşdırılması tədbirləri haqqında” 17 iyul 1965-ci il tarixli; “ Arxivləri sənəd materialları ilə komplektləşdirən idarələrarası elmi-metodiki şura haqqında əsasnamə” haqqında 17 iyul 1965-ci il tarixli; “Azərbaycan SSR kolxoz və sovxozlarında arxiv materiallarının mühafizəsinin yaxşılaşdırılması tədbirləri haqqında” 19 avqust 1967-ci il tarixli; “Azərbaycan SSR arxiv idarələrinin işini və təşkilat quruluşunu təkmilləşdirmək haqqında” 5 sentyabr 1967-ci il tarixli və başqaları respublika arxiv idarələri strukturunın təkmilləşdirilməsinə doğru yönəldildi. Məhz həmin dövrlərdə Azərbaycan SSR-in üç yeni Mərkəzi Dövlət Arxivi- ədəbiyyat və incəsənət, elmi-texniki və tibb sənədləri, səsyazıları arxivləri yaradıldı. Azərbaycan SSR Dövlət Elmi-Texniki və Tibbi Sənədlər Arxivi Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1969-cu il 24 iyul tarixli 338 saylı qərarı ilə yaradılmışdır. Sonradan Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsinin təklifi nəzərə alınaraq, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1994-cü il 11 mart tarixli 107 saylı qərarı ilə arxivdə bilavasitə elm və texnikaya aid sənədləri cəmləşdirmək məqsədilə arxivdə saxlanılan tibb sənədləri Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivinə təhvil verilmiş və indi arxiv Azərbaycan Respublikası Dövlət Elm və Texnika Sənədləri Arxivi kimi fəaliyyətini davam etdirir.
1930-cu il aprelin 19-da yaradılan Mərkəzi Dövət Oktyabr İnqilabı arxivinin fotosənədlər şöbəsi 1943-cü ildən etibarən Azərbaycan SSR Mərkəzi Dövət kinofotofono sənədləri arxivi kimi ayrıca fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.
Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 5 aprel 1968-ci il tarixli 154 saylı qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Dövət Səs Yazıları Arxivi yaradıldı.
1968-ci ilin aprelində Mərkəzi Dövət Səs Yazıları Arxivinin yaradılması ilə əlaqədar olaraq fono sənədlər yeni yaradılan həmin arxivə təhvil verilmiş və nəticədə kinofotofono sənədləri arxivinin adı dəyişdirilərək, Azərbaycan SSR Mərkəzi Dövət Kino-foto Sənədləri Arxivi, 1994-cü ildən isə Azərbaycan Respublikası Dövət Kino-foto Sənədləri Arxivi adlandırılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti- Azərbaycan Respublikası Oktyabr inqilabı və sosialist quruculuğu Mərkəzi dövlət arxivinin adının dəyişdirilərək Azərbaycan Respublikası Ən Yeni Tarix Mərkəzi Dövlət Arxivi adlandırılması haqqında Azərbaycan Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsinin təklifinin qəbul edilması haqqında 1992-ci il fevralın 17-də 101 saylı qərar qəbul etmişdir. Həmin qərara uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Oktyabr inqilabı və sosialist quruculuğu Mərkəzi Dövlət Arxivinin adı dəyişdirilərək Azərbaycan Respublikası Ən Yeni Tarix Mərkəzi Dövlət Arxivi adlandırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Azərbaycan Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsinin Əsasnaməsi, Mərkəzi aparatının strukturu və respublika dövlət arxivləri şəbəkəsi haqqında 1994-cü il tarixli 107 saylı qərarında Ən Yeni Tarix Mərkəzi Dövlət Arxivi artıq yeni adla - Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi kimi qeyd edilmişdir və elə həmin ildən hal-hazıra qədər bu adla fəaliyyət göstərir.
Ötən illər ərzində Respublikamızın bir sıra şəhər və rayon mərkəzlərində ARDA-nın 15 filialı təşkil olunmuş və digər 58 şəhər və rayonda dəyişən tərkibli sənəd materialları saxlanılan rayon dövlət arxivləri yaradılmışdır.
1991-ci ilin sonlarında SSRİ dağıldıqdan sonra keçmiş kommunist partiyasının arxiv və kitabxanasıBaş Arxiv İdarəsinin sərəncamına verilmişdi. 1991-ci ilin sentyabrında Azərbaycan Kommunist Partiyasının ləğvi ilə əlaqədar olaraq 1920-ci ildən fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Partiya Tarixi İnstitutu ( onun son adı Azərbaycan KP MK-nin Tarixi-Siyasi Tədqiqatlar İnstitutu) 1991-ci ilin oktyabrında ləğv olunarkən İnstitutun yanında fəaliyyət göstərmiş Partiya Arxivi və onun əsaslı kitabxanasıAzərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsinin sərəncamına verilmişdir. Respublika Partiya Arxivində və Tarixi-Siyasi Tədqiqatlar İnstitutunun əsas kitabxanasında mühafizə olunan sənədlərin tarix üçün əhəmiyyətini nəzərə alaraq, eləcə də respublikamızda yaradılacaq Siyasi Partiyalar və İctimai hərəkatların sənədlərinin mühafizəsinin təmin edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsinin təklifini nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Mərkəzi Dövlət Arxivinin yaradılması haqqında 1991-ci il dekabrın 18-də 277 saylı qərar qəbul etdi. Hazırda həmin Arxivdə saxlanılan sənədlər təkcə Azərbaycanda deyil, ümumiyyətlə Qafqazda və Yaxın Şərqdə milli azadlıq hərəkatlarını, sinfi mübarizələri, eləcə də Azərbaycan tarixinin XIX əsrin II yarısından 2020-ci ilədək olan dövrdə ictimai, siyasi, iqtisadi və mədəni həyatını əks etdirir.
Bu Arxivin Milli Arxiv İdarəsinə olan tabeçiliyi 21 iyun 2007-ci ilədək davam etmişdi. Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2007–ci il 21 iyun tarixli sərəncamı ilə SPİHDA Milli Arxiv idarəsinin tabeliyindən çıxarılıb Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin tabeliyinə verildi. Hazırda ölkəmizdə 6 Respublika Dövlət arxivi, onların 15 filialı və 58 rayon dövlət arxivi,o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Arxiv İdarəsi, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Dövlət Arxivi və 8 rayon dövlət arxivi fəaliyyət göstərir. Bütövlükdə Azərbaycan Respublikasının Dövlət arxivlərində elmin, mədəniyyətin, ictimai həyatın ən müxtəlif sahələrini özündə əks etdirən 4 milyona yaxın saxlama vahidi qayğı ilə qorunub saxlanılır. Arxivlər xalqımızın milli sərvətidir, tarixi yaddaşıdır. Milli sərvətə və tarixi yaddaşa dərin diqqət, hörmət və qayğı ilə yanaşmaq hər bir vətəndaşın müqəddəs borcudur.
1991-ci ildə xalqımız Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qısa müddətli fəaliyyətinin zəngin təcrübəsindən istifadə edərək bu tarixi varislik üzərində yenidən müstəqil Azərbaycan dövlətini yaratdı. Müstəqil Azərbaycan Respublikasında arxiv xidməti dövlətin əsas fəaliyyət sahələrindən birinə çevrildi və özünün yeni inkişaf mərhələsinə daxil oldu. Bu mərhələ dövlətin arxivlərə artan diqqət və qayğısı ilə müşaiyət edilir. 1999-cu ilin iyun ayında Miili Məclis tərəfindən qəbul edilmiş “Milli arxiv fondu haqqında” Qanun 1999-cu il iyunun 22-də Prezident H.Əliyev tərəfindən imzalandı. Ölkəmizdə arxiv quruculuğunun gələcək inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirən beş fəsil, 23 maddədən ibarət olan həmin Qanun Milli arxiv fondunun formalaşdırılması, mühafizəsi, istifadəsi və arxivlərin fəaliyyəti ilə bağlı münasibətləri tənzimləyir. 1999-cu il iyulun 27-də Prezident H.Əliyev tərəfindən “Milli arxiv fondu haqqında” Qanunun tətbiq edilməsi haqqında fərman imzalandı. Respublikamızda arxiv quruculuğunun gələcək istiqamətlərini və strategiyasını müəyyənləşdirən “Milli arxiv fondu haqqında” Qanun müstəqil Azərbaycan Respublikasında arxiv xidmətinin qanunvericilik bazasını təşkil etməklə yanaşı bu sahənin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı bir çox vəzifələri qarşıya qoymuşdur.
Respublikamızda arxiv xidməti qarşısında duran vəzifələrin həll edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab H.Əliyev tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında arxiv işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” 2 dekabr 2002-ci il tarixdə fərman imzalandı. Həmin fərmanla Azərbaycan xalqının tarixinin ilk mənbələr əsasında öyrənilib yazılmasında, idarə və müəssisələrin, habelə vətəndaşların informasiyaya olan tələbatlarının ödənilməsində Milli Arxiv Fondunun böyük əhəmiyyəti nəzərə alınaraq ölkəmizdə arxiv işinin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Baş Arxiv İdarəsinin bazasında Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsinin yaradılması haqqında qərar qəbul edildi. Hazırda Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsi ölkəmizdə arxiv işi sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı olmaqla, Milli Arxiv Fonduna daxil olan xalqın maddi və mənəvi həyatını əks etdirən tarixi, elmi-mədəni, əməli əhəmiyyət kəsb edən, o cümlədən Azərbaycan Respublikasından kənarda yerləşən və Azərbaycan xalqının tarixinə mədəni irsinə aid arxiv sənədlərinin qəbulunu, mühafizə və istifadəsini təmin edir.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İ.Əliyevin 2020-ci il 12 fevral tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında arxiv işinin inkişafına dair 2020–2025-ci illər üçün Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir.Dövlət Proqramının əsas məqsədi arxiv işi sahəsində həyata keçirilən islahatların davamlılığını, dövlət arxiv təşkilatlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsini, cəmiyyətdə arxiv işinin rolunun və arxivçi peşəsinin nüfuzunun artırılmasını, Azərbaycan Respublikasının maddi-mənəvi sərvəti olan Milli arxiv fonduna aid sənədlərin toplanılmasını, sistemləşdirilməsini, dövlət mühafizəsinə daimi qəbulunu, qeydiyyatını və onlardan səmərəli istifadəni təmin etməkdən ibarətdir. Xalqımızın zəngin tarixi keçmişinə və bu gününə aid qiymətli sənəd materialları Respublikamızın dövlət arxivlərində qayğı ilə qorunub saxlanılır. Ölkəmizin və xalqımızin inkişafı naminə arxiv sənəd və materiallarındanmüvafiq qaydaların tələblərinə riayət olunmaqla geniş istifadə edilir.
Rafiq Səfərov
Azərbaycan Respublikası
Milli Arxiv İdarəsinin
baş məsləhətçisi
AZ1106, Bakı şəhəri, Ziya Bünyadov pr., 3
Tel: (+99412) 562 97 75 Faks: (+99412) 562 97 56 E-mail: info@milliarxiv.gov.az